هنگامى که عثمان به خلافت رسید عمویش حکم بن عاص و پسران او مروان و حارث را نزد خود پناه داد و به مدینه بازگرداند. [ [آل حکم بن ابى العاص خویشان عثمان بودند که پیامبر آنان را تبعید کرده بود و او آنان را به مدینه بازگرداند.
حکم بن ابى العاص در زمان جاهلیت همسایه ى حضرت بود و پس از اسلام از همه ى همسایگان بیشتر آن حضرت را اذیت مى کرد. آمدن او به مدینه بعد از فتح مکه بود و اسلام آوردن او روشن نبود. او پشت سر پیامبر به راه مى افتاد و با اشاره ى چشم حضرت را مسخره مى کرد و سخن آن حضرت را تکرار مى کرد و بینى و دهانش را حرکت مى داد، و هنگامى که حضرت به نماز مى ایستاد پشت سر حضرت مى آمد و با انگشت اشاره مى کرد. به همین جهت حرکت دهان و بینى و چشمش بعنوان یک مرض در او ماند و به نوعى کم عقلى مبتلا شد.
روزى به یکى از حجره هاى پیامبر که حضرت با همسرش در آنجا بود سرکشید و به داخل حجره نگاه کرد. حضرت او را شناخت و با چوبدستى به قصد او بیرون آمد و فرمود: چه کسى شرّ این سوسمار ملعون را از سر من کم مى کند؟ و نیز فرمود: ''''او و فرزندانش حق ندارند با من در یک شهر زندگى کنند''''؛ و سپس همه ى خانواده اش را به طائف تبعید نمود.
وقتى عثمان به حکومت رسید خانواده ى حکم بن ابى العاص را وارد مدینه کرد و این مخالفت او با پیامبر همه را به تعجب واداشت!
الغدیر: ج 8 ص 243.] ] همچنین کارگزاران خویش را به شهرهاى مختلف فرستاد، که از جمله ى آنها یکى عمر بن سفیان بن مغیرة بن ابى العاص بن امیه بود که به مُشکان [ مشکان و مدائن نام دو شهر است که مرکز منطقه ى حکومتى بوده اند. ] فرستاد، و دیگرى حارث بن حکم بود که به مدائن فرستاد.
مدتى که حارث حاکم مدائن بود بر مردم شهر سخت مى گرفت و با آنان بدرفتارى مى کرد. پس از چندى گروهى از مردم مدائن به شکایت نزد عثمان آمدند و او را از بدرفتارى و سخت گیرى حارث آگاه ساختند و با وى به درشتى سخن گفتند.
عثمان با شنیدن سخنان آنان، حذیفه یمانى را براى حکومت مدائن فرستاد؛ و این در آخرین سالهاى حکومت او بود. حذیفه همچنان حاکم مدائن بود تا عثمان کشته شد و امیرالمؤمنین علیه السلام به خلافت رسید. [ در روز عید غدیر سال 35 هجرى مردم عثمان را کشتند و امیرالمؤمنین علیه السلام پس از 25 سال غصب خلافت، حکومت را به دست گرفت و تا سال 40 هجرى حکومت حضرت ادامه داشت تا آنکه در کوفه به شهادت رسید. ]

نامه امیرالمؤمنین به حذیفه حاکم مدائن

حضرت او را به حکومت مدائن ابقا نمود و نامه اى براى وى نوشت که متن آن چنین است:
بسم ا لله الرحمن الرحیم
از بنده ى خدا على امیرالمؤمنین
به حذیفه ى یمانى
سلام بر تو؛
اما بعد، من تو را به حکومت بخشهایى از مدائن که از سوى خلیفه ى پیشین بر عهده داشتى ابقا نمودم. من اختیار حقوق شرعى و جِزْیِه [جزیه مبلغى است که باید یهود و نصارى طبق قراردادى که در مقابل امتناعشان از مسلمان شدن امضا مى کنند به حکومت اسلامى بپردازند. ] از یهود و نصارى و امور روستاها را به دست تو سپردم. کسانى را که به آنان اطمینان دارى و از دین و امانتدارى شان راضى هستى نزد خود جمع کن و در کارهایت از آنان کمک بگیر؛ زیرا این روش من و تو را نزد مردم عزیزتر مى کند و براى دشمن کوبنده تر است.
تو را به تقواى خداوند و اطاعت او در نهان و آشکار نصیحت مى کنم، و از عِقاب پنهانى و آشکاراى او بر حذر مى دارم. همچنین به احسان نسبت به نیکوکاران و رفتار شدید نسبت به معاندین سفارش مى کنم.
به تو دستور مى دهم در کارهایت مدارا پیشه نمایى و نسبت به مردم با نرم خویى و عدالت رفتار کنى که در این جهات مسئول هستى؛ و نسبت به مظلوم با انصاف رفتار کنى، و مردم را ببخشى و بهترین روش را انتخاب کنى. خداوند نیکوکاران را جزاى خیر مى دهد.
به تو دستور مى دهم حقوق شرعى زمینها را طبق حق و انصاف بگیرى؛ و از حدى که به تو سفارش کرده ام تجاوز نکنى؛ و چیزى از حقوق را رها نکنى، و در آن امر جدیدى ابداع ننمایى، و آن را بین اهلش به عدل و مساوات تقسیم نمایى.
با مردم متواضع باشى و در محضر مردم با همه یکسان رفتار کنى؛ و در اجراى حق، دور و نزدیک براى تو یکسان باشد؛ و در بین مردم به حق حکم کنى و عدالت را بپادارى؛ و از هواى نفس پیروى مکنى و در راه خدا از سرزنش ملامت کننده اى نترسى، که خداوند همواره با تقواپیشگان و نیکوکاران است.
نامه ى دیگرى فرستاده ام [ حضرت دو نامه فرستاده بودند: یکى براى حذیفه و دیگرى براى مردم مدائن، که بعد از این نامه خواهد آمد. ]که براى مردم منطقه ات بخوانى تا آنان نظر ما را درباره ى خویش و تمامى مسلمین بدانند. آنان را حاضر کن و نامه را برایشان بخوان و از کوچک و بزرگ براى ما بیعت بگیر.
ان شاء ا لله

نامه ى نامه امیرالمؤمنین به مردم مدائن

هنگامى که نامه ى امیرالمؤمنین علیه السلام به حذیفه رسید مردم را جمع نمود و نماز جماعتى بر پا کرد. سپس دستور داد تا نامه را آورده و براى مردم بخوانند که متن آن چنین بود:
بسم الله الرحمن الرحیم
از بنده ى خدا، على امیرالمؤمنین
به مسلمانانى که نامه ام به آنان مى رسد
سلام بر شما؛
من خدایى را که جز او پروردگارى نیست شکر مى کنم، و از او مى خواهم بر محمد و آل او صلوات فرستد.
اما بعد، خداوند دین اسلام را براى خود و ملائکه و پیامبرانش برگزید، بخاطر محکم کردن پایه ى خلقت و تدبیر نیکش و نظر رحمت او به بندگانش؛ و محبوبترین مخلوقاتش را به آن اختصاص داد.
خداوند محمد را براى این امت مبعوث کرد. سپس براى بزرگداشت و فضیلت بشر کتاب و حکمت را به او آموخت. آنان را تربیت نمود تا هدایت شوند، و جمع کرد تا متفرق نشوند و آگاهى دینى داد تا ظلم نکنند. پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم پس از انجام آنچه بر عهده اش بود به سوى رحمت پروردگار شتافت، در حالیکه هم او خدا را شکر مى کرد و هم پروردگار سپاسگزار او بود. پس از او عده اى از مسلمانان دو نفر را که به روش و سیرتشان رضایت دادند به خلافت وا داشتند. [ در اینجا حضرت با آنکه امکان صراحت در کلام نداشته ولى عبارات دقیقى به کار برده اند: اولاً عده اى از مسلمانان که همان منافقین بودند ابوبکر و عمر را انتخاب کردند. ثانیاً فقط آنان روش ابوبکر و عمر را مى پسندیدند. ثالثاً آن منافقان ابوبکر و عمر را به خلافت واداشتند یعنى دیگران را هم مجبور به پذیرش آن نمودند و این امر براى سایر مسلمانان اختیارى نبود. ] آن دو مدتى بر سر خلافت بودند، تا آنکه خداوند آنان را از این دنیا برد. سپس سومى را به خلافت نشاندند. او کارهاى خلافى انجام داد و موجب نارضایتى مردم شد. از این رو مردم متحد شدند و به وى اعتراض کرده و اوضاع را تغییر دادند. [ [عثمان پس از 12 سال خلافت در 86 سالگى با شمشیر مردم کشته شد و از ترس مهاجرین و انصار کسى جرئت دفن او را نداشت. پس از سه روز، پنهانى در نیمه شب او را در ''''حُشّ کوکَب'''' که مقبره ى یهودیان بود دفن کردند. هنگامى که معاویه به خلافت رسید آن محل را به مقبره هاى مسلمین متصل کرد!
بحارالانوار: ج 31 ص 493.] ]
سپس نزد من آمدند همچون ردیف شدن اسبان و با من بیعت کردند. من از خدا هدایت مى طلبم و از او در تقوایم کمک مى خواهم.
بدانید که براى شماست بر ما عمل کردن به کتاب خدا و سنت پیامبرش، بپا داشتن حق او در بین شما، زنده کردن سنت او، دلسوزى براى شما در نهان و آشکار، و در این راه از پروردگار کمک مى گیریم و خدا ما را کافى و بهترین وکیل است.
من امور شما را به دست حذیفة بن یمان سپردم. او کسى است که به اعتقادش راضیم و رفتار با صلاحیت را از او امیدوارم. به او دستور داده ام به نیکوکاران احسان کند، با افراد منحرف رفتار شدید داشته باشد، و نسبت به مردم با مهربانى رفتار کند.
از خداوند مى خواهم تا بهترین خوبیها و احسان و رحمت واسعه اش شامل حال ما و شما شود.
والسلام علیکم و رحمة و برکاته

سخنرانى حذیفه درباره خلافت صاحب غدیر

سپس حذیفه از منبر بالا رفت و پس از حمد و ثناى الهى و صلوات بر محمد و آلش گفت:
حمد خدایى را که حق را زنده نمود و باطل را از بین برد؛ و عدالت را آورد و ظلم را کوبید و ظالمین را ذلیل نمود. اى مردم، بخدا قسم اکنون صاحب اختیار شما ''''امیرالمؤمنین حقیقى'''' شد! او بهترین کسى است که بعد از پیامبرمان محمد صلى الله علیه و آله و سلم مى شناسیم.
او صاحب اختیار مردم و سزاوارترین آنان به خلافت است. او نزدیکترین آنان به راستى و هدایت یافته ترین شان به سوى عدالت است. راه و سیره ى وى از همه صحیح تر و نزدیکترین آنها در ارتباط با خداست. او نزدیکترینشان در خویشاوندى با پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم است.
بازگردید به اطاعت کسى که اولین پذیرنده ى اسلام است؛ بالاترین مردم از نظر علم است؛ میانه روترین مردم در روش حکومت است؛ سابق ترین مردم در ایمان است؛ بالاترین مردم در یقین است؛ والاترین مردم در انجام کار نیک است؛ مقدم ترین مردم در جهاد است؛ عزیزترین آنها از نظر مقام و منزلت است؛ برادر پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم و پسر عموى اوست؛ پدر حسن و حسین است؛ همسر زهراى بتول بانوى بانوان جهان است.
اى مردم، بپاخیزید و طبق کتاب خدا و سنت پیامبرش بیعت کنید، که رضایت خداوند در این است. با این کار هم قلبتان اطمینان پیدا مى کند و هم صلاحتان در این است.
والسلام

مردم برخاستند و با حذیفه به نیابت از امیرالمؤمنین علیه السلام به بهترین صورت و همگانى ترین شکل بیعت کردند.

کنجکاوى جوان ایرانى درباره غدیر و سقیفه

هنگامى که بیعت پایان یافت جوانى ایرانى که مسلم نام داشت، در حالیکه شمشیر حمایل کرده بود از انتهاى جمعیت فریاد زد:
اى امیر، شنیدیم که در آغاز سخنت گفتى: 'بخدا قسم صاحب اختیار شما امیرالمؤمنین حقیقى شد'؛ آیا با این کلام به خلفاى قبل از او کنایه مى زنى که آنان 'امیرالمؤمنین حقیقى' نبودند؟ اى امیر خدا تو را رحمت کند، این مطلب را بیان کن و کتمان مکن؛ چرا که تو شاهد بوده اى و قضایا را به چشم خود دیده اى! ما بیان این مطلب را بر عهده ى شما مى گذاریم و خداوند شاهد بر شماست در آنچه براى امت خود دلسوزى مى کنید، و خبرهایى که از پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم نقل مى کنید!
حذیفه پاسخ داد: اى جوان، حال که اینگونه مى پرسى و کنجکاوى مى کنى، بشنو و بفهم آنچه را خبر مى دهم: خلفاى قبل از على بن ابى طالب علیه السلام که به لقب امیرالمؤمنین نامیده شده بودند، این نام را به خود نسبت داده بودند [ [یعنى ابوبکر و عمر و عثمان خودشان عنوان 'امیرالمؤمنین' را براى خود تعیین کردند و مردم را وادار نمودند که آنان را با این لقب مخاطب قرار دهند.
آنگاه که ابوبکر پس از غصب خلافت، سراغ امیرالمؤمنین علیه السلام فرستاد تا آن حضرت براى بیعت با او بیاید، چنین پیغام فرستاد: به على بگویید: 'امیرالمؤمنین ابوبکر تو را فرامى خواند'!! امیرالمؤمنین علیه السلام در پاسخ پیام فرستاد: سبحان الله! بخدا قسم زمان زیادى نگذشته که فراموش شود. بخدا قسم او خوب مى داند که این لقب براى کسى جز من صلاحیت ندارد.پیامبر به او با شش نفر دیگر دستور داد به من با عنوان 'السلام علیک یا امیرالمؤمنین' سلام دهند... بخدا قسم دروغ مى گوید. به او بگویید: 'نامى را که حق آن را ندارى بر خود گذاشته اى، تو خوب مى دانى که امیرالمؤمنین غیر توست'.
هنگامى که عمر به خلافت رسید بعنوان اینکه جانشین ابوبکر است او را با عنوان 'خلیفة خلیفة رسول الله' خطاب کردند! عمر گفت:این جمله طولانى مى شود که هر خلیفه اى بیاید بگویند او جانشین جانشین فلان خلیفه است. شما مؤمنین هستید و من امیر شما هستم، پس نام 'امیرالمؤمنین' مناسب تر است!
این گونه عمر لقب 'امیرالمؤمنین' را رسماً به خود اختصاص داد، و خلفاى غاصب بعد از او هم آن را به خود اختصاص دادند، در حالى که پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم در زمان حیات خود صریحاً اختصاص آن را على بن ابى طالب علیه السلام اعلام نمود تا آنجا که فرمود: 'احدى قبل از على امیرالمؤمنین نامیده نشده و احدى را غیر از او اجازه گذاردن چنین نامى نمى دهم'.
در حدیث دیگر فرمود: 'جایز نیست به این نام نامیده شود کسى که خدا او را به این عنوان ملقب نکرده است'؛ و در خطبه ى غدیر فرمود: 'امیرالمؤمنین جز برادرم على نیست، و این عنوان پس از من براى احدى جز او حلال نیست'، و نیز فرمود: 'امیرالمؤمنین لقبى است که خداوند على را بدان ملقب فرموده و مخصوص اوست' و یا فرمود: 'یا على، خدا تو را امیرالمؤمنین نامیده است و در این اسم احدى با تو شریک نیست'.
بحارالانوار: ج 28 ص 261، ج 37: ص 290 و 331 و334
الغدیر: ج 8 ص 86. الیقین: ص 160 و 312 و 352
مائة منقبة "ابن شاذان": منقبت 26.] ]و مردم هم آنان را به همان اسم مى خواندند. اما على بن ابى طالب علیه السلام را جبرئیل از طرف خداوند به این نام ملقب نمود و پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم شاهد سلام جبرئیل به على بن ابى طالب علیه السلام با لقب امیرالمؤمنین بود. اصحاب پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم نیز در حیات او، آن حضرت را 'امیرالمؤمنین' صدا مى زدند.

سلام جبرئیل به صاحب غدیر با لقب 'امیرالمؤمنین'

جوان گفت: خداوند تو را رحمت کند، به ما خبر ده که این ماجرا چگونه اتفاق افتاد.
حذیفه گفت: قبل از نازل شدن آیه ى حجاب، اصحاب پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم هر زمان که مى خواستند وارد خانه ى آن حضرت مى شدند. پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم وارد شدن مردم به داخل خانه را هنگام حضور دِحیَة بن خلیفه کَلبى ممنوع کرده بود. دحیة بن خلیفه کلبى کسى بود که پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم مراسلات بین قیصر روم و بنى حنیفه و پادشاهان بنى غَسّان را به دست او انجام مى داد، و هرگاه جبرئیل بر پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم نازل مى شد بصورت دحیه مى آمد. [ با توجه به اینکه اگر ملائکه به چشم بشر دیده شوند به صورت انسان در مى آیند، جبرئیل نیز آنگاه که براى مردم ظاهر مى شد بصورت دحیه کلبى که زیباروى نیز بوده مى آمد. ] به همین منظور، پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم آمدن مردم را در حضور دحیه ممنوع اعلام کرده بود.
حذیفه ادامه داد: روزى براى کارى تصمیم داشتم هنگام ظهر نزد پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم بروم به امید اینکه کسى نباشد. ما هنگامى که مى خواستیم وارد منزل پیامبر علیه السلام شویم پرده اى را که بر در آویزان بود کنار زده و داخل مى شدیم. آن روز من هم آن را کنار زده و وارد شدم. ناگهان چشمم به دحیه افتاد که کنار پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم نشسته بود، و پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم به خواب رفته بود و سر حضرت در آغوش دحیه قرار داشت. با دیدن دحیه منصرف شده برگشتم.
مسیر زیادى نرفته بودم که على علیه السلام را دیدم. حضرت پرسید: اى حذیفه، از کجا مى آیى؟
- از نزد رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم باز مى گردم.
- نزد آن حضرت چه مى کردى؟
- خواستم براى کارى نزد او بروم اما ممکن نشد.
- براى چه؟
- زیرا دحیه نزد پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم بود.
سپس از على علیه السلام خواستم تا به طریقى کار مرا به عرض پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم برساند. حضرت فرمود: با من برگرد.
با او برگشتم و هنگامى که به منزل پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم رسیدیم من کنار در نشستم و على علیه السلام پرده را بالا زد و سلام کرد و داخل شد.
من شنیدم که دحیه در جواب سلام گفت: السلام علیک یا امیرالمؤمنین و رحمة الله و برکاته. سپس گفت: یا على، بنشین و سر برادر و پسر عموى خویش را در دامن بگیر. به راستى که تو سزاوارترین مردم به این کار هستى.
على علیه السلام نشست و سر پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم را در دامن خود گذاشت و دحیه از خانه خارج شد. سپس على علیه السلام فرمود: 'اى حذیفه، داخل شو'، من هم وارد خانه شدم و نشستم.
طولى نکشید که پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم بیدار شد و رو به على بن ابى طالب علیه السلام تبسمى کرده فرمود: یا ابالحسن، سر مرا از دامان چه کسى گرفتى؟ - از دامان دحیه کلبى.
- او جبرئیل بود! هنگامى که داخل شدى چه گفتى و او چه جواب داد؟
- هنگامى که وارد خانه شدم سلام کردم و او جواب داد: السلام علیک یا امیرالمؤمنین و رحمة الله و برکاته.
- یا على، قبل از اینکه اهل زمین بر تو با لقب امیرالمؤمنین سلام کنند، ملائکه ى خدا و ساکنان آسمانها بر تو با این اسم سلام کرده اند. یا على، جبرئیل نیز به امر خداوند اینگونه بر تو سلام کرد. او از طرف پروردگارم وحى آورد که این امر را بر مردم واجب کنم و ان شاء الله بزودى انجام خواهم داد.

اعلام عمومى سلام به امیرالمؤمنین

حذیفه ادامه داد: فرداى آن روز پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم مرا براى کارى به فدک فرستاد. چند روزى آنجا بودم و سپس برگشتم.پس از عزیمت شنیدم که مردم مى گویند: 'پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم دستور داده به على بن ابى طالب با لقب امیرالمؤمنین سلام کنند و این خبر را جبرئیل از طرف خدا آورده است'.
من گفتم: 'پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم راست مى گوید چرا که من هم شنیدم جبرئیل با لقب امیرالمؤمنین به على بن ابى طالب سلام کرد' و ماجراى آن روز را نقل کردم.
هنگامى که این اتفاق آن روز را در مسجد براى مردم نقل مى کردم عمر بن خطاب سخنانم را شنید و گفت: تو جبرئیل را دیده اى و صدایش را شنیده اى؟! از این سخن بپرهیز که حرف بزرگى بر زبان آورده اى و شاید دیوانه شده اى؟! در پاسخ او گفتم: بلى، من او را دیدم و صدایش را شنیدم. خداوند بینى کسى را که در برابر حق محکوم است بر خاک بمالد!
عمر گفت: اى حذیفه، واقعاً که چیز عجیبى دیده اى و شنیده اى!

مراسم سلام به امیرالمؤمنین و عکس العمل منافقین

حذیفه ادامه داد: هنگامى که آنچه دیده و شنیده بودم نقل مى کردم بُرَیدة بن حصیب اسلمى- که او نیز به سخنانم گوش مى داد- گفت: اى حذیفه، بخدا قسم پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم به همه دستور داد تا به على بن ابى طالب علیه السلام 'السلام علیک یا امیرالمؤمنین' بگویند. عده ى کمى از مردم این دستور را پذیرفتند، اما جمع کثیرى آن را رد کرده و از گفتن آن ابا کردند.
- اى بریده، آیا تو شاهد آن روز بودى؟
- بلى، از اول تا آخر آن بودم.
- خداوند تو را رحمت کند، آن روز را برایم تعریف کن که من غایب بودم.
بریده گفت: من و برادرم با پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم در نخلستان بنى نجّار بودیم. على بن ابى طالب علیه السلام نزد ما آمد و سلام کرد. ما جواب سلام او را دادیم و پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم فرمود: 'یا على، اینجا بنشین' و او نشست.
مردانى وارد شدند و پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم به آنها امر کرد تا به على علیه السلام 'السلام علیک یا امیرالمؤمنین'بگویند. آنها سلام مى کردند، اما به این کار مایل نبودند!
سپس ابوبکر و عمر وارد شدند. پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم به آن دو فرمود: به على 'السلام علیک یا امیرالمؤمنین' بگویید.آنها پرسیدند: آیا این دستور از طرف خدا و رسول اوست؟ پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم پاسخ داد: بلى.
پس از آن طلحه و سعد بن ابى وقاص وارد شدند و سلام کردند. پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم به آنها فرمود: به على 'السلام علیک یا امیرالمؤمنین' بگویید. آنان پرسیدند: آیا این امر از طرف خدا و رسول اوست؟ پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم فرمود: بلى. آنها گفتند: گوش مى دهیم و اطاعت مى کنیم.
سپس سلمان و ابوذر غفارى وارد شدند و سلام کردند. پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم به آنان جواب داد و فرمود: به على'السلام علیک یا امیرالمؤمنین' بگویید. آنها سلام کرده و چیزى نگفتند.
پس از آن خزیمة بن ثابت و ابوالهیثم بن تیهان وارد شده و سلام کردند. پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم جواب سلام آنها را داده فرمود: به على 'السلام علیک یا امیرالمؤمنین' بگویید. آنان نیز سلام کرده و چیزى نگفتند.
بعد از آن عمار و مقداد وارد شدند و سلام نمودند. پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم جواب سلام آنها را داد و فرمود: به على'السلام علیک یا امیرالمؤمنین' بگویید. آنان سلام کردند و چیزى نگفتند.
سپس عثمان و ابوعبیده وارد شدند و سلام کردند.پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم جواب سلام آنها را داد و فرمود: به على 'السلام علیک یا امیرالمؤمنین' بگویید. آنها پرسیدند: آیا این امر از طرف خدا و رسول اوست؟ پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم فرمود: بلى. آنان نیز سلام کردند.
پس از آن عده اى از مهاجرین و انصار آمدند و پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم به همه مى فرمود: به على 'السلام علیک یا امیرالمؤمنین' بگویید. بعضى از آنها سلام کرده و سخنى نمى گفتند؛ اما بعضى مى پرسیدند: 'آیا این امر از طرف خدا و رسول اوست'؟ حضرت هم جواب مى داد: بلى.
آنقدر آمدند تا از شدت ازدحام اتاق حضرت پر شد و مردم کنار در و بیرون اتاق نشستند. کسانى که بیرون بودند وارد مى شدند و 'السلام علیک یا امیرالمؤمنین' مى گفتند و خارج مى شدند.
سپس حضرت به من و برادرم فرمود: اى بریده، تو و برادرت برخیزید و به على 'السلام علیک یا امیرالمؤمنین' بگویید. ما نیز برخاسته و سلام کردیم و به جاى خود بازگشتیم.
پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم رو به جمعیت کرده فرمود: بشنوید و بفهمید! من به شما دستور دادم تا به على بن ابى طالب با عنوان امیرالمؤمنین سلام کنید. افرادى از من پرسیدند: آیا این امر از طرف خدا و رسول اوست؟ محمد هیچ گاه دستورى از نزد خود نمى دهد بلکه طبق وحى و دستور خداست.قسم به آن که جانم به دست اوست آیا قبول دارید که اگر از پذیرفتن فرمان الهى ابا کنید و فرمان خدا را نقض کنید، کافر شده اید و از آنچه پروردگارم مرا به آن مبعوث کرده فاصله گرفته اید؟ حال هر که مى خواهد ایمان بیاورد و هر که مى خواهد کافر شود.

اولین سخنان منافقین درباره غصب خلافت

هنگامى که از نزد حضرت خارج مى شدیم شنیدم یکى از آنان که دستور داده شده بودند به على بن ابى طالب صلى الله علیه و آله و سلم'السلام علیک یا امیرالمؤمنین' بگویند- در حالى که عده اى از نامردان و سست ایمانان آنان را احاطه کرده بودند- به رفیقش مى گفت: آیا ندیدى که چگونه محمد پسر عموى خود را به مقام و منزلت والایى رساند؟ بخدا قسم اگر مى توانست او را پیامبر بعد از خود قرار مى داد!
رفیقش به او گفت: ناراحت مشو و این قضیه را براى خود بزرگ مکن! هنگامى که محمد از دنیا رفت این دستور او را زیر پایمان خواهیم گذاشت!
حذیفه مى گوید: پس از آن بریده به مکانى در راه شام رفته و برگشت. هنگامى که به مدینه رسید پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم از دنیا رفته بود و مردم با ابوبکر بیعت کرده بودند. بریده داخل مسجد شد و مشاهده کرد ابوبکر بالاى منبر و عمر یک پله پایین تر از او نشسته است. این بود که از گوشه ى مسجد آنان را با صداى بلند مورد خطاب قرار داد: اى ابابکر و اى عمر! آنان جواب دادند: تو را چه مى شود، اى بریده؟! آیا دیوانه شده اى؟
بریده گفت: بخدا قسم دیوانه نشده ام؛ اما'السلام علیک یا امیرالمؤمنین' گفتن دیروزتان به على بن ابى طالب صلى الله علیه و آله و سلم چه شد؟!!
ابوبکر پاسخ داد: اى بریده، پس از هر واقعه اى اتفاق تازه اى رخ مى دهد! تو غایب بودى و ما حاضر بودیم، و حاضر مى بیند آنچه غایب نمى بیند! بریده گفت: آنچه را که خدا و رسولش ندیدند شما دیدید؟! عجب رفیق تو به گفته ى خویش عمل کرد که مى گفت: 'اگر محمد از دنیا رفت این دستور او را زیر پایمان خواهیم گذاشت'. با این شرایط سکونت در مدینه را تا ابد بر خود حرام مى کنم تا بمیرم. [ بریده نیز مانند جوان ایرانى از مؤمنین استوار بوده که هر گاه با توطئه هاى دشمنان اهل بیت: رو به رو مى شده با مداهنه و سستى عمل نمى کرده، بلکه براى حفظ ایمان خود تصمیم قاطعى مى گرفته که نمونه ى آن را در اینجا مى بینیم. ]
راوى حدیث مى گوید: سپس بریده با همسر و فرزندانش از مدینه خارج شد و نزد قوم خود بنى اسلم رفت؛ و هر از چند گاهى به مدینه سر مى زد. هنگامى که خلافت به امیرالمؤمنین علیه السلام رسید به مدینه بازگشت و با حضرت بود تا اینکه به عراق رفتند. پس از ضربت خوردن امیرالمؤمنین علیه السلام بریده به خراسان رفت و در آنجا ماند تا از دنیا رفت.

فتنه عظیم سقیفه

حذیفه به جوان گفت: اینها اخبارى بود که درباره ى آن سؤال کردى.
جوان گفت: خداوند جزاى خیر ندهد کسانى را که سخنان نیک پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم را درباره ى على علیه السلام شنیدند و به خدا و رسولش خیانت کردند، و خلافت را از کسى که خدا و پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم به خلافت او راضى بودند گرفته و به کسى که خدا و رسولش او را سزاوار آن نمى دانستند سپردند. بخدا قسم شکى نیست که بعد از آن خیانت ابداً رستگار نخواهند شد.
حذیفه از منبر پایین آمد و گفت: اى برادر انصار، این فتنه از آنچه فکر مى کنى بزرگتر و عظیم تر بود. بخدا قسم چشم ها بسته شد و یقین از قلبها رفت؛ و دشمن زیاد شد و یاران اهل حق کم شدند.
جوان گفت: شمشیرهایتان را از غلاف بیرون مى کشیدید و بر دوشها مى گذاردید، و آنقدر گمراهان از حق را مى کشتید تا کشته مى شدید و یا آنچه از اطاعت خدا و رسولش دوست داشتید درک مى کردید. [ یعنى به اهداف الهى مى رسیدید. ]
حذیفه جواب داد: اى جوان، گوشها و چشمهایمان گرفته شده بود و از مرگ کراهت داشتیم. دنیا برایمان زینت پیدا کرده بود و مقدّر خدا بود که ظالمین بر ما حکومت کنند. ما از خدا مى خواهیم گناهان ما را ببخشد و از او حفظ در باقى عمرمان را مى طلبیم. براستى که او صاحب اختیار مهربان است.
سپس حذیفه به خانه اش رفت و مردم متفرق شدند.

مقدمات واقعه غدیر و توطئه هاى منافقین

راوى حدیث مى گوید: در بیمارى که حذیفه بخاطر آن از دنیا رفت به عیادت وى رفته بودم. من آن روز از کوفه آمده بودم و امیرالمؤمنین علیه السلام هنوز به عراق نیامده بود.
هنگامى که نزد حذیفه بودم آن جوان ایرانى به عیادت او آمد؛ و حذیفه به او خوشامد گفت و او را نزد خود خواند و کنارش نشانید. پس از آنکه عیادت کنندگان از نزد حذیفه رفتند جوان گفتگوى خود را با وى آغاز کرد.

پایه گذاران اصلى غصب خلافت

جوان ایرانى پرسید: اى حذیفه، شنیدم روزى مطلبى از بریده بن حصیب اسلمى نقل مى کردى که او شنیده بود یکى از کسانى که دستور داده شدند به على بن ابى طالب علیه السلام 'السلام علیک یا امیرالمؤمنین' بگویند به رفیقش مى گوید: 'آیا ندیدى چگونه امروز محمد پسر عموى خود را به مقام و منزلت والایى رساند؟ بخدا قسم اگر مى توانست او را پیامبر قرار مى داد'! و رفیقش به او گفته بود: 'این قضیه را براى خود بزرگ مکن! هنگامى که محمد از دنیا رفت این دستور او را زیر پایمان خواهیم گذاشت'. من از سخنان بریده در روزى که آن دو بالاى منبر بودند و او به آنها اعتراض کرد، گمان کردم گوینده ى آن سخن نیز ابوبکر و عمر بوده اند.
حذیفه پاسخ داد: بلى، سؤال کننده عمر و پاسخ دهنده ابوبکر بود. جوان گفت: انالله و انا الیه راجعون! بخدا قسم آن مردم هلاک شدند و اعمالشان باطل شد.
حذیفه گفت: آنان بر مرتد بودن خود پا بر جا بودند؛ و آنچه خداوند درباره ى آنان مى داند بیش از این است.
جوان ایرانى گفت: 'مى خواستم این را از کارهایشان بفهمم، اما مى بینم بیمار هستى و دوست ندارم با سخنانم و سؤالم خسته ات کنم' و سپس برخاست تا برود.
حذیفه گفت: بنشین و حدیث آنان را از من بشنو، اگر چه گفتن آن مرا "بخاطر کهولت سن" ناراحت مى کند. اما حیف است برایتان نگویم چرا که گمان مى کنم بزودى از این دنیا مى روم، و دوست ندارم کسى به منزلت ساختگى ایشان در بین مردم فریفته شود. این کارى است که بعنوان دلسوزى نسبت به تو از من بر مى آید، تا با این عمل اطاعت امیرالمؤمنین علیه السلام و پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم را نموده و در ذکر منزلت وى گامى برداشته باشم.

اعلان عمومى سفر حجة الوداع

جوان گفت: اى حذیفه، هر چه از آنان مى دانى بگو تا در این باره بصیرت پیدا کنم. حذیفه گفت: بخدا قسم اینک به تو خبرى مى دهم که خود دیده و شنیده ام. بخدا قسم این کارشان به ما فهماند که هیچ گاه حتى به اندازه ى چشم بر هم زدن هم به خدا و پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم ایمان نیاوردند.
به تو خبر مى دهم که خداوند در سال دهم هجرت به پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم دستور داد تا به حج برود و مردم هم با وى به حج بیایند و در این باره این آیه را بر او نازل کرد: 'وَ اَذِّنْ فِى النَّاسِ بِالحَجِّ یَأْتُوکَ رِجالاً وَ عَلى کُلِّ ضامِرٍ یَأْتینَ مِنْ کُلِّ فَج عَمیق'، [ سوره ى حج: آیه ى 27. ] 'حج را بین مردم اعلان عمومى کن تا با پاى پیاده و سوار بر هر شتر لاغرى نزد تو آیند، که از هر راه دورى مى آیند'.
پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم به جارچیان دستور داد تا در همه جا اعلان عمومى کنند که امسال پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم به مکه مى رود براى آنکه حج را به مردم بیاموزد و مناسک را به آنان یاد دهد تا سنتى پایدار تا آخر روزگار شود.
هیچ یک از مسلمین باقى نماندند [ [منظور کثرت جمعیت است که بیش از هفتاد هزار نفر از مدینه با حضرت همراه شدند، و با اضافه شدن قبایل بین راه تا مکه به یکصد و بیست هزار نفر رسیدندند.
بحارالانوار: ج 37 ص 150 و 202.] ] مگر آنکه در سال دهم هجرى با پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم به حج رفتند تا آنچه برایشان منفعت دارد شاهد باشند، و حج و مناسک آن را بیاموزند. پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم با همسران خود و مردم از مدینه بیرون آمد؛ و این همان 'حجة الوداع' بود.

اولین نشانه هاى غدیر

هنگامى که حج تمام شد و مردم آنچه احتیاج داشتند آموختند، پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم با سخنان خود به مردم فهماند که دین ابراهیم علیه السلام را بر پا داشته و آنچه مشرکین در حج اضافه کرده بودند زایل نموده و حج را به حالت اول آن در آورده است.
سپس حضرت وارد مکه شد، و پس از یک روز اقامت [مى بینیم که بلافاصله پس از پایان مراسم، برنامه ى ابلاغ ولایت على علیه السلام آغاز شده است. ] جبرئیل نازل شد و گفت: اى محمد بخوان: 'بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ، الم، اَحَسِبَ النَّاسُ اَنْ یُتْرَکُوا اَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لایُفْتَنُونَ، وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَیَعْلَمَنَّ اللهُ الَّذینَ صَدَقُوا وَ لَیَعْلَمَنَّ الْکاذِبینَ، اَمْ حَسِبَ الَّذینَ یَعْمَلُونَ السَّیِّئاتِ اَنْ یَسْبِقُونا ساءَ ما یَحْکُمُونَ'، [ سوره ى عنکبوت: آیات 1 تا 4. ] 'به نام خداوند بخشنده ى مهربان، الم، آیا مردم گمان کرده اند که رها مى شوند با همین که بگویند ایمان آوردیم در حالى که امتحان نشوند، ما کسانى را قبل از آنان بودند امتحان کردیم و خداوند آنان که راست مى گویند و آنانکه دروغ مى گویند را مى داند، یا کسانى که بدى ها را انجام مى دهند گمان کرده اند ما به آنها نمى رسیم، چه بد فکرى مى کنند'.
پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم پرسید: اى جبرئیل، این فتنه چیست؟ جبرئیل جواب داد: خداوند به تو سلام مى رساند و مى فرماید:
هیچ پیامبرى قبل از تو نفرستادم مگر آنکه هنگام رحلتش به او دستور دادم براى امتش خلیفه اى تعیین کند که جانشین او باشد و سنت و احکام او را براى آنان زنده بدارد. پس آنان که خدا را در آنچه پیامبر به آن امر کرده اطاعت کنند صادق و راستگویند، و کسانى که مخالفت امر او کنند از دروغگویانند.
اى محمد، ارتحال تو به سوى خدایت و بهشت او نزدیک شده است. پروردگارت دستور مى دهد على بن ابى طالب را براى امت بعد از خود به خلافت نصب کنى و اسرارت را به او بسپارى. او خلیفه اى است که زمام امور مردم و امتت را به دست مى گیرد؛ اگر از او اطاعت کنند سلامت مى مانند [ یعنى دین آنان سلامت مى ماند. ] و اگر عصیان وى کنند کافر مى شوند؛ آنان بزودى این کار"سرپیچى از دستورات او" را انجام خواهند داد و این همان فتنه اى است که آیه هایى درباره ى آن آوردم.
خداى تعالى دستور مى دهد هر چه به تو آموخته به او بیاموزى و از او بخواهى آنچه که حفظش به تو سپرده شده و به ودیعه داده شده حفظ کند؛ براستى که او امین و مؤتمن است. اى محمد، من تو را از بندگانم بعنوان نبى انتخاب کردم و او را بعنوان وصى تو انتخاب نمودم.
پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم على بن ابى طالب علیه السلام را نزد خویش خواند و آن روز و شبش را با وى خلوت نمود، و علم و حکمتى که خداوند به او داده بود به على ودیعه داد و آنچه جبرئیل گفته بود به وى سپرد.

اصرار عایشه براى اطلاع از اسرار غدیر

آن روز- که پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم با على علیه السلام خلوت کرد- نوبت عایشه دختر ابوبکر بود. [ یعنى پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم هر روز به خانه ى یکى از همسرانش مى رفت و آن روز نوبت عایشه بود. ] عایشه به پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم گفت: یا رسول الله، امروز صحبت تو با على به طول انجامید!؟
پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم به او توجهى نکرد و عایشه دوباره پرسید: یا رسول الله، چرا در امرى که شاید برایم صلاح باشد نسبت به من توجهى نمى کنى؟ [ یعنى چرا این سرّ را به من نمى گویى؟. ] پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم فرمود: راست مى گویى! امر صلاحى است براى کسى که پروردگار او را به قبول و ایمان به آن سعادت دهد. من دستور داده شده ام تمام مردم را به سوى آن دعوت کنم، و این امر را هنگامى خواهى فهمید که آن را در بین مردم اعلام کنم.
عایشه گفت: یا رسول الله، چرا اینک آن را به من خبر نمى دهى تا زودتر به آن عمل کنم و آنچه را که در آن صلاح است به دست آورم؟
پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم جواب داد:اینک به تو خبر مى دهم؛ اما تا هنگامى که به اعلان عمومى آن بین مردم دستور داده شوم این مطلب را در سینه ات حفظ کن. اگر آن را حفظ کنى خداوند تو را در دنیا و آخرت حفظ خواهد کرد، و براى تو بخاطر سابق بودن در ایمان به خدا و رسولش فضیلتى خواهد بود. و اگر آن را ضایع کنى و مراعاتى که گفتم ترک کنى به پروردگارت کافر شده اى، و اجرت از بین رفته، و امان خدا و رسولش از تو برداشته شده و از زیانکاران خواهى بود؛ و این مطلب هیچ گاه به خدا و پیامبر ضررى نخواهد زد.
عایشه به حفظ و ایمان به آن و رعایت آنچه حضرت فرمود ضمانت داد. پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم فرمود: 'خداوند به من خبر داده که عمرم تمام شده و دستور داده است على را بعنوان نشانه ى او براى مردم منصوب کنم و او را امام مردم و خلیفه ى بعد از خود اعلام کنم، همانطور که پیامبرانِ قبل از من درباره ى اوصیائشان انجام مى دادند. من به امر خدا اقدام مى کنم و آنچه او دستور داده انجام خواهم داد. اى عایشه، این امر را پشت پرده ى قلبت نگاه دار تا آنگاه که پروردگار اذن به اعلان آن دهد'. عایشه حفظ این مطلب را ضمانت کرد و به رعایت آن قول داد.

افشاء سرّ غدیر توسط عایشه

خداوند، اقدامات عایشه و حفصه و پدرانشان در این باره را به پیامبرش خبر داد. [ خداوند درباره ى این افشاى سرّ عایشه آیاتى از قرآن در سوره ى تحریم: آیه ى 3 به بعد نازل فرموده است: 'وَ اًِّذْ أَسَرَّ النَّبِىُّ اًِّلى بَعْضِ أَزواجِهِ حَدیثاً فَلَمّا نَبَّاَتْ بِهِ وَ أَظْهَرَهُ اللهُ عَلَیْهِ عَرَّفَ بَعْضَهُ وَ أَعْرَضَ عَنْ بَعْضٍ، فَلَمّا نَبَّأَها بِهِ قالَتْ مَنْ أَنْبَأَکَ هذا قالَ نَبَّأَنِىَ الْعَلیمُ الْخَبیرُ'، یعنى: 'و هنگامى که پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم به یکى از همسرانش "عایشه"سخنى به پنهانى گفت و چون وى آن را افشا نمود و خدا هم پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم را از افشاى او آگاه ساخت، پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم برخى از افشاهاى او را به وى اظهار کرد و از برخى اعراض نمود. هنگامى که پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم به آن همسرش "عایشه" افشا سر را خبر داد، او گفت: چه کسى تو را از این افشا باخبر ساخت؟ حضرت فرمود: خداى دانا و آگاه مرا خبر داد'. ]مدتى نگذشت که عایشه آن اسرار را به حفصه خبر داد، و هر کدام از آنها پدرانشان را از این موضوع مطلع کردند.
آنان جمع شده و سراغ آزاد شدگان [ منظور منافقینى بودند که پس از فتح مکه مسلمان شدند و پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم آنان را بخشید و از آن پس بعنوان 'طُلَقاء'- یعنى آزاد شدگان- شناخته مى شدند. ] و منافقین فرستادند و همه را از این امر مطلع کردند. سپس رو به یکدیگر کرده گفتند:
محمد مى خواهد امر خلافت را در اهل بیت خود مانند کسرى و قیصر پایدار کند! نه بخدا قسم اگر خلافت به على برسد در زندگى براى شما لذتى نخواهد بود. محمد طبق ظاهرتان با شما معامله مى کند اما على طبق آنچه که در دل خود از شما دارد با شما معامله خواهد کرد. در این باره خوب فکر کنید و نظر دهید.
بحث در بین آنان آغاز شد و سخن از سر گرفتند، و آنقدر تبادل نظر نمودند تا متفق شدند براى جلوگیرى از این مسئله [ منظور از این مسئله، 'اعلام صاحب اختیارى على بن ابى طالب علیه السلام' است. ] شتر پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم را بر فراز کوه 'هَرشى' بِرَمانند. آنها این کار را یکبار دیگر در جنگ تبوک انجام داده بودند، اما خداوند خطر را از پیامبرش دور کرده بود. [ [توطئه ى قتل پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم در قله ى کوه با رماندن شتر حضرت در پرتگاه کوه، دوبار توسط این گروه خاص منافقین طراحى شد. یکى در جنگ تبوک و دیگرى در حجة الوداع.
هنگامى که لشکر اسلام همراه پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم از جنگ تبوک بازمى گشتند این عده از منافقین با یکدیگر تصمیم گرفتند پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم را از گردنه ى کوه به پایین بیاندازند؛ و این مطلب از سوى خداوند به پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم خبر داده شد.
هنگامى که به نزدیکى کوه رسیدند پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم فرمود: 'هر کس مایل است مى تواند از زمین هموار کوه را دور بزند زیرا وسیع تر است'، و خود حضرت مسیر را از فراز کوه پیمود. مردم مسیر خود را از روى زمین هموار دور کوه قرار دادند جز آن عده که نقشه کشیده بودند. آنان به طور پنهانى قبل از پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم بر فراز کوه آمدند.
حضرت به عمار دستور داد افسار شتر را بگیرد و حذیفه از پشت سر شتر را راهنمایى کند. در اثناى حرکت آنگاه که بر فراز کوه رسیده بودند ناگهان صداى دویدن منافقین را از پشت سرشان شنیدند که پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم را محاصره کرده بودند.
پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم غضب کرد و به حذیفه دستور داد به آنان حمله کند و آنان را رد کند. حذیفه از مقابل به آنها حمله ور شد و با چوبدستى که همراه داشت بر سر و صورت مرکب هایشان زد و آنان را فرارى داد؛ و در حالیکه توطئه گران روى خود را پوشانده بودند حذیفه توانست آنها را ببیند.
هنگامى که حذیفه را دیدند خداوند ترس را در دلهایشان انداخت و گمان کردند حیله ى آنان بر حذیفه معلوم شده است. از این رو به سرعت حرکت کردند و خود را به پاى کوه رسانده و بین مردم رفتند.
حذیفه نزد پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم بازگشت. حضرت فرمود: اى حذیفه، شتر را به حرکت درآور، و تو اى عمار حرکت کن! آنها سرعت گرفته و از گردنه بیرون آمدند و در پاى کوه منتظر مردم شدند.
پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم به حذیفه فرمود: از این گروه کسى را شناختى؟
- فقط مَرْکب فلان و فلان را شناختم، زیرا ظلمت شب آنها را در خود فرو برده بود و آنان رویشان را پوشانده بودند.
- آیا مى دانید آن گروه سواره چه تصمیمى داشتند؟
- خیر، یا رسول الله.
- آنها حیله کرده بودند تا با ما مسیر را بپیمایند و هنگامى که گردنه در ظلمت شب فرو رفت مرا از آن به پایین بیاندازند.
- یا رسول الله، آیا دستور نمى دهید هنگامى که مردم آمدند گردنشان زده شود؟
- کراهت دارم از اینکه مردم بگویند: 'محمد بر ضد اصحابش دست بلند کرده است'. سپس براى حذیفه و عمار آنان را اسم برد و فرمود: این را کتمان کنید.
حذیفه مى گوید: کسانى که قصد داشتند شتر پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم را در بازگشت از جنگ تبوک بِرَمانند عبارت بودند از:ابوبکر، عمر، عثمان، معاویه، ابوسفیان، طلحه، سعد بن ابى وقاص، ابوعبیده، ابوالاعور، مغیره، سالم مولى ابى حذیفه، خالد بن ولید، عمرو بن عاص، ابوموسى اشعرى و عبدالرحمن بن عوف.
بحارالانوار: ج 21 ص 222 و 247.] ] این عده بارها درباره ى قتل یا ترور یا مسموم کردن پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم به صور مختلف با هم متفق شده بودند. آزاد شدگان از قریش و منافقین از انصار و هر کس از اعراب مدینه و اطراف آن که در قلبشان نیت بازگشت از اسلام بود، هم پیمان و هم قسم شدند تا شتر پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم را بر گردنه عقبه بِرَمانند؛ و معاهده کنندگان اصلى چهارده نفر بودند. [ حذیفه در قسمت پنج این حدیث نام چهارده نفر را برده است که دقیقاً همان چهارده نفر توطئه گران تبوک هستند. ]

آیه هاى اعلان عمومى غدیر

پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم تصمیم داشت هنگامى که به مدینه رسید على علیه السلام را به خلافت نصب کند. حضرت دو روز و دو شب در راه بود. در روز سوم جبرئیل آیات آخر سوره ى حج را نازل کرد و فرمود: بخوان: 'فَوَرَبِّکَ لَنَسْئَلَنَّهُمْ اَجْمَعینَ، عَمَّا کانُوا یَعْمَلُونَ، فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرْ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِکینَ، اِنَّا کَفَیْناکَ الْمُسْتَهْزِئینَ'، [ سوره ى حجر: آیات 192 تا 195. ] 'قسم به پروردگارت، از همه ى آنان خواهیم پرسید درباره ى آنچه انجام مى دادند. تو به آنچه دستور داده شدى اقدام کن و از مشرکین روى گردان باش. ما تو را از شرّ مسخره کنندگان حفظ مى کنیم'. پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم به سرعت از آنجا حرکت کرد تا به مدینه برسد و على بن ابى طالب علیه السلام را براى مردم بعنوان خلیفه منصوب کند. در آخر شب چهارم جبرئیل بر پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم نازل شد و این آیه را براى حضرت خواند: 'یا اَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما اُنْزِلَ اِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ اِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَالله یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ اِنَّ اللهَ لایَهْدِى الْقَوْمَ الْکافِرینَ'، [ سوره ى مائده: آیه ى 67. ] 'اى پیامبر، ابلاغ کن آنچه از پروردگارت بر تو نازل شده، و اگر چنین نکنى رسالت او را تبلیغ نکرده اى، و خداوند تو را از مردم حفظ مى کند. خداوند قوم کافرین را هدایت نمى کند'. و منظور از آنان کسانى بودند که نسبت به پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم سؤ قصد داشتند.
پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم فرمود: اى جبرئیل، نمى بینى چگونه با سرعت مسیر را طى مى کنم تا به مدینه برسم و ولایت على را بر حاضر و غایب واجب کنم؟ جبرئیل پاسخ داد: خداوند به تو دستور داده تا ولایت او را در اولین محلى که پیاده مى شوى بر مردم واجب کنى. پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم فرمود: بلى اى جبرئیل، ان شاء الله فردا این کار را انجام خواهم داد.
حضرت همان ساعت حرکت کرد و مردم با او آمدند تا در غدیرخم پیاده شدند. پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم نماز را به جماعت خواند و دستور داد تا همه جمع شوند. سپس على علیه السلام را صدا زد و دست چپ وى را با دست راست بلند نمود، و با صداى بلند ولایت و صاحب اختیارى او را به مردم اعلام کرد و اطاعت او را واجب نمود و به مردم دستور داد تا بعد از او اختلاف نکنند.

واقعه غدیر خم

ما هنگامى از روز به غدیر خم رسیدیم [ از اینجا تا آخر خطبه روایت دیگر حذیفه است که در آن متن کامل سخنرانى حضرت آمده است. بحار الانوار: ج 37 ص 131 تا 133. ] که اگر گوشت روى زمین مى انداختند از شدت گرما مى پخت. در این وضعیت پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم نزد ما آمد و دستور داد همه جمع شوند. سپس مقداد، سلمان، ابوذر و عمار را صدا زد و به آنان دستور داد تا سراغ دو درختى که در آن مکان بود بروند و خار و خاشاک زیر آن را تمیز کنند. آنان آنجا را تمیز و آماده کردند.
پس از آن پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم دستور داد سنگها را روى هم بچینند تا منبرى به بلندى قامت آن حضرت شود و پارچه اى روى آن بیاندازند.

سخنرانى پیامبر قبل از معرفى امیرالمؤمنین

پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم از منبر بالا رفت و به چپ و راست نظر نمود، و منتظر ماند تا مردم جمع شوند. آنگاه که همه جمع شدند حضرت خطابه ى خود را چنین آغاز کرد:
حمد خدایى را که در یگانگى مقام والایى دارد، و در عین یگانگى به مردم نزدیک است- تا آنجا که فرمود- من به بندگى خدا اقرار مى کنم؛ و به ربّانیت او شهادت مى دهم، و آنچه او گفته انجام مى دهم از ترس اینکه اگر انجام ندهم عذابى کوبنده بر من نازل شود. خداوند به من وحى کرده است: 'یا اَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما اُنْزِلَ اِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ اِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَاللهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ اِنَّ اللهَ لایَهْدِى الْقَوْمَ الْکافِرینَ'، [ سوره ى مائده: آیه ى 67. ] 'اى پیامبر، ابلاغ کن آنچه از پروردگارت بر تو نازل شده، و اگر چنین نکنى رسالت او را نرسانده اى، و خداوند تو را از مردم حفظ مى کند. خداوند قوم کافر را هدایت نمى کند'.
اى مردم، من در تبلیغ آنچه خداوند نازل کرده کوتاهى نکرده ام. اینک سبب نازل شدن این آیه را بیان خواهم کرد: چندین بار جبرئیل بر من نازل شد و از طرف خداوندِ سلام [ 'سلام' در اینجا بعنوان یکى از اسماء خداوند آورده شده است. ] دستور آورد که در جمع مردم بگویم و به سیاه و سفید اعلام کنم که على بن ابى طالب برادرم و خلیفه ام و امام پس از من است.
اى مردم، سبب این تأکید شناخت من از منافقینى است که آنچه در قلبشان نیست بر زبان مى آورند، و آن را کوچک مى شمارند در حالیکه نزد خدا امرى عظیم است؛ و نیز اذیتهاى بسیارى که نسبت به من روا داشته اند. از جمله اینکه بدلیل کثرت ملازمت على با من و توجه زیاد من به او، مرا 'گوش' اسم گذاردند و خداوند این آیه را نازل کرد: 'وَ مِنْهُمُ الَّذینَ یُؤْذُونَ النَّبِىَّ وَ یَقُولُونَ هُوَ اُذُنٌ'، [ سوره ى توبه: آیه ى 61. ] 'از آنان کسانى هستند که پیامبر را اذیت مى کنند و مى گویند او گوش است'و اگر بخواهم مى توانم آنان را نام ببرم!
بدانید که خداوند على را بر مهاجرین و انصار و تابعین،[ تابعین کسانى هستند که اصحاب پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم را دیده اند، اما خود آن حضرت را ندیده اند. ] روستایى و شهرى، عرب و عجم، آزاد و غلام، کوچک و بزرگ، سفید و سیاه، و بر هر موحدى صاحب اختیار و امام مفترض الطاعة قرار داده است.
حکم او باید اجرا شود و گفته ى او باید قبول شود و امر او نافذ است. هر کس با او مخالفت کند ملعون است، و هر کس او را تصدیق کند مورد رحمت خداوند قرار خواهد گرفت.
اى مردم، در قرآن تفکر کنید و آیات آن را بفهمید. آیه هاى محکم آن را فرا گیرید و به سراغ آیه هاى متشابه نروید. بخدا قسم هیچ کس تفسیر قرآن را بیان نخواهد کرد مگر کسى که اینک دستش را گرفته و با دستم بالا مى برم و به شما اعلام مى کنم که هر کس من صاحب اختیار اویم او صاحب اختیار وى است و آن شخص على است.
اى مردم، على و فرزندان صالح من از نسل او 'ثِقل اصغر' هستند و قرآن 'ثِقل اکبر' است. این دو از هم جدا نمى شوند تا بر سر حوض کوثر نزد من آیند؛ و بعد از من امیرىِ مؤمنان براى کسى جز او جایز نیست. [ [در روایتى دیگر حذیفه مى گوید: به خدا قسم ما در غدیر خم مقابل پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم نشسته بودیم. مجلس مملو از مهاجرین و انصار بود. پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم بپا خاست و فرمود: اى مردم، خداوند به من دستور داده و گفته است: 'یا اَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما اُنْزِلَ اِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ اِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ'. من به جبرئیل گفتم: قریش درباره ى من چیزهایى مى گویند. جبرئیل دوباره نازل شد و خبر آورد که 'وَاللهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ'.
سپس پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم، على بن ابى طالب علیه السلام را صدا زد و امیرالمؤمنین علیه السلام در طرف راست حضرت ایستاد. پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم فرمود: اى مردم، آیا شما بر این باور نیستید که من از خود شما بر شما سزاوارترم؟ گفتند: بلى، خدا را شاهد مى گیریم.حضرت فرمود: اى مردم هر کس که من مولاى اویم این على مولاى اوست.
شخصى از آن سوى مجلس گفت: یا رسول الله، معنى این سخن چیست؟ حضرت فرمود: 'هر کس که من پیامبر اویم این على امام اوست'. سپس فرمود: 'خدایا دوست بدار هر که او را دوست دارد و و هر که او را دشمن مى دارد دشمن بدار. کمک کن هر که او را کمک کند و خوار کن هر کس او را خوار کند'.
بحارالانوار: ج 37 ص 193. عوالم العلوم: ج 3:15ص 96.] ]

معرفى امیرالمؤمنین و دعوت براى بیعت

سپس حضرت دست بر بازوى على بن ابى طالب علیه السلام زد و او را بلند کرد. این در حالى بود که امیرالمؤمنین علیه السلام از زمانى که پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم بالاى منبر آمد یک پله پایین تر در طرف راست آن حضرت قرار داشت و به احترام حضرت متمایل به صورت او ایستاده بود.
پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم او را بلند کرد و فرمود: اى مردم، چه کسى صاحب اختیار شماست؟ مردم جواب دادند: خدا و رسولش.پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم فرمود:
بدانید که هر کس من صاحب اختیار اویم این على صاحب اختیار اوست. خدایا، دوست بدار هر که او را دوست دارد و دشمن بدار هر کس او را دشمن بدارد. کمک کن کسى که او را کمک مى کند و خوار کن کسى که او را خوار کند.خداوند با ولایت و امامت على دین شما را کامل کرد.
هیچ آیه اى نیست که خداوند در آن مؤمنین را خطاب کرده مگر اینکه او اولین مخاطب آن است. [ یعنى على علیه السلام رئیس مؤمنان و امیر آنان است. ] خداوند در سوره ى 'هل اتى' شهادت به بهشت نداده مگر براى او، و آن را درباره ى غیر على نازل نکرده است. فرزندان هر پیامبر از نسل اویند، اما فرزندان من از نسل على هستند. غیر شقى با على دشمنى نمى کند، و غیر باتقوا او را دوست نمى دارد.
سوره ى 'والعصر' [ جملاتى که با قلم سیاه داخل گیومه در این پاراگراف آمده ترجمه ى آیات سوره ى والعصر است که به صورت ضمنى تفسیر شده است: 'بِسْمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ، وَالْعَصْرِ، اِنَّ الاْ نْسانَ لَفى خُسْرٍ، اِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ'. ] درباره ى على نازل شده و تفسیر آن چنین است: قسم بحق خداى روز قیامت 'انسان در زیان است' و آنها دشمنان آل محمد هستند، 'مگر آنانکه ایمان آوردند' به ولایتشان 'و اعمال صالح انجام دادند' با همدلى با برادرانشان 'و یکدیگر را به صبر سفارش کردند' در غیبت امام غایبشان.
اى مردم، به خدا و پیامبرش و نورى که نازل کرده ایمان آورید. خداوند نور را در من و على و در نسل او تا مهدى قرار داده که حق الهى را از دشمنان خواهد گرفت.
اى مردم، من پیامبر خدایم و پیش از من پیامبرانى گذشته اند. بدانید که على و فرزندانش بعد او که از صلب اویند، به صبر و شکر توصیف شده اند.
اى مردم، بیشتر پیشینیان شما گمراه شدند. من صراط مستقیم خدایم که به شما امر کرده هدایت را از آن راه بپیمایید، و پس از من على و بعد از او فرزندان من از نسل وى که امامان هدایت کننده به سوى حق هستند.
من براى شما بیان کردم و فهماندم و بعد از من على به شما مى فهماند. بدانید که پس از خطبه ام شما را به دست دادن با من بعنوان بیعت با او و اقرار به ولایتش دعوت مى کنم.
بدانید که من با خدا بیعت کرده ام و على هم با من بیعت کرده است؛ و من از شما براى او از طرف خدا بیعت مى گیرم. پس هر کس بیعت را بشکند به خود ضرر مى زند، و هر کس به آنچه عهد کرده وفادار بماند خداوند به او اجر عظیمى خواهد داد.
اى مردم، شما بیش از آنید که با یک دست با من بیعت کنید. [ یعنى من یک دست دارم و شما جمعیت بسیارى هستید و ممکن است بعضى از شما نتوانید بیعت کنید. ]
خداوند به من دستور داده تا از شما اقرار بگیرم درباره ى پیمانِ امیر بودن على بن ابى طالب و امامانى که بعد از وى از فرزندان من و از صلب او هستند همانگونه که به شما آموختم. پس حاضران به غایبان برسانند.
پس بگویید: 'ما شنیدیم و اطاعت مى کنیم و راضى هستیم به آنچه از طرف خدا رسانده اى. بر سر این مطلب با قلبها و زبانها و دستانمان با تو بیعت مى کنیم، و بر آن زنده ایم و مى میریم و مبعوث مى شویم. تغییر نمى دهیم و تبدیل نمى کنیم و شک و شبهه به دل راه نمى دهیم. پیمان و عهد محکم از قلب و زبانمان با خدا و تو و على و حسن و حسین و امامانى که ذکر کردى مى بندیم، و چیزى را جایگزین آن نمى کنیم و این مطلب را به هر کس که ببینیم ابلاغ مى کنیم'.

مراسم بیعت غدیر

مردم شروع کردند به گفتن 'بلى، شنیدیم و امر خدا و رسولش را اطاعت مى کنیم و با قلبهایمان به آن ایمان آوردیم'. [ [در روایتى حذیفه مى گوید: به خدا قسم معاویه را دیدم که برخاست و با تکبر به راه افتاد و با عصبانیت از مجلس بیرون رفت. او دست راستش را بر شانه ى ابوموسى اشعرى و دست چپش را بر شانه ى مغیرة بن شعبه تکیه داده بود و مى گفت: 'ما محمد را در این گفتارش تصدیق نمى کنیم و به ولایت على اقرار نخواهیم کرد'.
خداوند درباره ى این عمل او آیه اى نازل کرد: 'فَلا صَدَّقَ وَ لا صَلّى، وَ لکِنْ کَذَّبَ وَ تَوَلّى، ثُمَّ ذَهَبَ اًِّلى أَهْلِهِ یَتَمَطّى، أَوْلى لَکَ فَأَوْلى، ثُمَّ أَوْلى لَکَ فَأَوْلى'، یعنى 'نه تصدیق کرد و نه نماز خواند، ولى تکذیب کرد و پشت نمود، سپس با تکبر به سوى یارانش رفت، عذاب مستحق توست...'، "سوره ى قیامت: آیات 31 تا 34".
پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم تصمیم گرفت معاویه را بازگرداند و به قتل برساند، اما جبرئیل این آیه را آورد: 'لاتُحَرِّکْ بِهِ لِسانَکَ لِتَعْجَلَ بِهِ'، یعنى 'در این باره سخنى مگو که عجله نکرده باشى'، "سوره ى قیامت: آیه ى 16". پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم با این دستور سکوت نمود.
بحارالانوار: ج 37 ص 194. عوالم العلوم: ج 3:15ص 96.] ]
سپس براى بیعت به طرف پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم و على علیه السلام ازدحام کردند تا آنجا که "از کثرت جمعیت و کمى وقت" نماز ظهر و عصر در یک وقت خوانده شد، و مراسم در بقیه ى روز ادامه یافت تا آنکه نماز مغرب و عشاء نیز در یک وقت خوانده شد.
هر بار که گروهى از مردم نزد حضرت مى آمدند پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم مى فرمود: 'حمد خدایى را که ما را بر جهانیان فضیلت داد'. [ [در روایت دیگر آمده است: در غدیر خیمه ى حذیفه کنار خیمه ى اصحاب سقیفه قرار داشت. حذیفه از داخل خیمه اش شنید یکى از آنان مى گوید: بخدا قسم محمد احمق است اگر گمان مى کند امر خلافت بعد از او به على مى رسد. دیگرى گفت: آیا او را احمق مى نامى و نمى دانى که او دیوانه است؟ زیرا نزدیک بود در مقابل زن ابن ابى کبشه بیهوش شود!!! سومى گفت: او را رها کنید. مى خواهد احمق باشد یا دیوانه! آنچه مى گوید نخواهد شد!
حذیفه از سخنان آنان برآشفت. از این رو گوشه ى خیمه را بالا زد و سرش را داخل خیمه ى آنها نمود و گفت: در حالیکه پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم بین شما هست و وحى خدا بر شما نازل مى شود چنین مى کنید؟ به خدا قسم فردا صبح این خبر را به پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم خواهم گفت.
- اى حذیفه تو اینجا بودى و آنچه گفتیم شنیدى؟! این مطلب را کتمان کن که حق همسایگى امانتدارى است!
- این از آن همسایگى ها و مجالسى نیست که باید امانتدارى کرد! اگر من این جریان را از خدا و رسولش پنهان کنم نسبت به آنان دلسوزى نکرده ام.
- اى بنده ى خدا، هر چه مى خواهى بکن! بخدا قسم نزد پیامبر سوگند یاد مى کنیم که ما چنین سخنى نگفته ایم و تو بر ما دروغ بسته اى. گمان مى کنى سخن تو را مى پذیرد و سخن ما سه نفر را تکذیب مى کند؟
- بعد از آنکه دِینَم را نسبت به خدا و رسولش ادا نمودم، مهم نیست که شما چه بگویید!
فردا صبح حذیفه نزد پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم رفت در حالیکه على علیه السلام نزد حضرت با شمشیر ایستاده بود سخنان آنها را به پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم خبر داد. حضرت سراغ آنان فرستاد و آنها را نزد خود احضار کرد و فرمود: چه گفته اید؟ گفتند: بخدا قسم ما چیزى نگفته ایم و اگر از ما سخنى به شما رسیده به ما دروغ بسته اند! جبرئیل این آیه را نازل کرد: 'یَحْلِفُونَ بِاللهِ ما قالُوا وَ لَقَدْ قالُوا کَلِمََْ الْکُفْرِ وَ کَفَرُوا بَعْدَ اًِّسْلامِهِمْ'، یعنى 'به خدا سوگند یاد مى کنند که آن سخن را نگفته اند در حالیکه سخن کفر را بر زبان آورده اند و بعد از مسلمان شدنشان کافر شده اند'. "سوره ى توبه: آیه 74".
امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: هر چه مى خواهند بگویند! من از آنان نمى ترسم و شمشیرم بر دوشم است. اگر آنها قصد سوئى نسبت به من داشته باشند من هم با آنان مقابله خواهم کرد.
جبرئیل به پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم گفت: 'صبر کن براى مقدرى که خواهد شد'، و پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم آنچه جبرئیل گفته بود به على علیه السلام خبر داد، و على علیه السلام گفت: در برابر مقدرات پروردگار صبر خواهم کرد.
بحارالانوار: ج 37 ص 152. عوالم العلوم: ج 3:15ص 53.] ]

نشانه هاى فتنه در غدیر

تمام مردم با آن حضرت بیعت کردند و چیزى نگفتند.ابوبکر و عمر قبل از بیعت به طرف جحفه رفته بودند. [ یعنى براى فرار از بیعت پس از خطبه و قبل از بیعت از غدیر خم خارج شده و به جحفه رفته بودند. ] پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم شخصى را فرستاد و آن دو را بازگرداند و با خشم و شدت آنان را مورد خطاب قرار داد و فرمود: اى پسر ابى قحافه و اى عمر، با على بر صاحب اختیارى بعد از من بیعت کنید!
آنها سؤال کردند: آیا این امر از طرف خدا و رسول اوست؟ پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم پاسخ داد: 'آیا چنین امرى از غیر خدا امکان دارد؟ بلى این امر از طرف خدا و رسول اوست'. آن دو نیز بیعت کرده و رفتند. [ [در روایتى دیگر حذیفه مى گوید: پس از سخنرانى پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم، شخصى به نام 'فهرى' برخاست و گفت: آیا این سخنان را از نزد خود گفتى یا پروردگارت به تو امر کرده بود؟
حضرت فرمود: خداوند به من دستور داده بود. فهرى گفت: خدایا، سنگى از آسمان بر ما بفرست. هنوز به نزدیک اثاثیه خود نرسیده بود که سنگى از آسمان بر او فرود آمد و او را خونین و مجروح کرد و همانجا بر زمین افتاد و کشته شد. سپس خداوند این آیه را نازل نمود: 'سَأَلَ سائِلٌ بِعَذابٍ واقِعٍ'، یعنى'درخواست کننده اى عذاب واقع را درخواست نمود'. "سوره ى معارج: آیه ى1". بحارالانوار: ج 37 ص 136.] ]

با پایان یافتن مراسم بیعت، پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم با کاروان از غدیر حرکت کردند؛ و یک روز و شب سیر کردند تا به کوه بلند هَرْشى رسیدند. منافقینى که نقشه ى قتل پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم را کشیده بودند جلوتر از حضرت ظرفهاى بزرگى به قله کوه بردند و آنها را پر از شن کرده و پنهان شدند. [ مردم به دلیل صعب العبور بودن کوه هرشى آن را دور زده و بالاى کوه نمى آمدند. اما پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم قصد داشت از بالاى کوه برود و آن عده نیز براى انجام مقاصد شومشان بالاى کوه رفتند. ]
حذیفه ادامه داد: پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم، من و عمار را صدا زد و به او دستور داد تا از پشت سر شتر را راهنمایى کند و من هم افسار شتر را بگیرم، تا آنکه به قله ى کوه رسیدیم.
ناگهان افرادى که پنهان شده بودند از پشت سر ما هجوم آورده و ظرفهاى پر از شن را به طرف پاهاى شتر غلطاندند. شتر وحشت کرد و نزدیک بود بِرَمَد و پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم را بر زمین بیاندازد که حضرت با صداى بلند فرمود: 'حرکت مکن که جاى نگرانى نیست'!
ناگهان شتر به قدرت پروردگار به زبان عربى فصیح به سخن آمد و گفت: 'یا رسول الله، تا هنگامى که شما بر پشت من نشسته اى دست از پا خطا نکرده و از جایم تکان نمى خورم'!
توطئه کنندگان به خیال اینکه شتر رمیده است به طرفش هجوم آوردند تا آن را بیشتر بِرَمانند. من و عمار در آن شب ظلمانى با شمشیرهایمان به آنها حمله کردیم. با حمله ى ما، منافقین فرار کرده و از نقشه اى که پیش بینى کرده بودند مأیوس شدند.

معرفى توطئه گران ضد غدیر

حذیفه در ادامه داستان براى جوان ایرانى چنین گفت: من از پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم پرسیدم: یا رسول الله، اینها چه کسانى بودند که چنین نقشه اى داشتند؟
- اى حذیفه، اینان منافقین در دنیا و آخرتند!
- یا رسول الله، آیا گروهى نمى فرستى تا آنان را به قتل برسانند؟
- خداوند به من دستور داده آنان را افشا نکنم، و دوست ندارم مردم بگویند: 'او کسانى از قوم و اصحابش را به دین خود فرا خواند و آنان پذیرفتند؛ و با کمک آنان جنگید و بر دشمنانش پیروز شد و سپس آنان را به قتل رساند'. اى حذیفه، خداوند در کمین آنان است. پروردگار مهلت کمى به آنها داده و پس از آن به عذاب سختى دچارشان خواهد کرد.
- یا رسول الله، این منافقین چه کسانى هستند؟ آیا از مهاجرینند یا از انصار؟
پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم آنان را یک به یک براى من نام برد. بعضى از آنها افرادى بودند که دوست نداشتم در بین آنان باشند، و تعجب کردم.
حضرت فرمود: اى حذیفه، گویا در بعضى از افرادى که نام بردم شک کردى؟ اینک سر خود را بالا بگیر!
نگاهم را به سوى آنان که بر قله ایستاده بودند گرداندم. ناگهان برقى پدیدار شد و آنچه در اطراف ما بود روشن شد و بقدرى ثابت ماند که گمان کردم خورشید طلوع کرده است. به آنها نگاه کردم و بخدا قسم همه شان را شناختم.آنان همان کسانى بودند که پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم نام برده بود. آن عده چهارده نفر بودند که نُه نفر از قریش و پنج نفر از غیر قریش در میان آنان بود.
جوان ایرانى به حذیفه گفت: خدا تو را رحمت کند، آنها را برایمان نام ببر. حذیفه گفت: بخدا قسم آنان عبارت بودند از قریش: ابوبکر، عمر، عثمان، طلحه، عبدالرحمن بن عوف، سعد بن ابى وقاص، ابوعبیده جراح، معاویة بن ابى سفیان و عمرو بن عاص؛ و از غیر قریش: ابوموسى اشعرى، مغیرة بن شعبه ثقفى، اوس بن حدثان نضرى، ابوهریرة و ابوطلحه انصارى.

برخورد شدید پیامبر با توطئه گران

هنگام طلوع فجر با پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم از کوه سرازیر شدیم. آن حضرت در پاى کوه پیاده شده وضو گرفت و منتظر اصحاب ماند. [ زیرا اکثریت مردم در حال دور زدن کوه بودند و دیرتر به سمت دیگر کوه مى رسیدند. ] آن عده که بالاى کوه بودند نیز پایین آمدند و در یک جا جمع شدند.

هنگام برپایى نماز همان عده را دیدم که بین مردم رفته و پشت سر پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم نماز خواندند. پس از نماز، پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم نگاهى به پشت سر خود کرد و ابوبکر و عمر و ابوعبیده را در حال نجوى دید. این بود که دستور داد تا منادى بین مردم ندا کند: 'بیش از دو نفر خصوصى صحبت نکنند'. [ این دستور حاکى از اوج فتنه انگیزى منافقین است. ]

نخستین پیمان نامه بر ضد غدیر

[ در روایت دیگر حذیفه مى گوید: آن عده جمع شدند و گفتند: محمد مى خواهد امامت را در اهل بیت خود قرار دهد! چهار نفر از آنان جدا شدند و به مکه رفتند.آنها وارد کعبه شدند و درباره ى آنچه بینشان گذشته بود پیمان نامه اى نوشتند که متن آن چنین بود: 'اگر خداوند محمد را از دنیا برد و یا او کشته شد امر خلافت به اهل بیت او نرسد'. ]

پس از این اقدامِ آنان، خداوند این آیه را نازل فرمود: 'أَمْ أَبْرَمُوا أَمْراً فَاًِّنّا مُبْرِمُونَ، أَمْ یَحْسَبُونَ أَنّا لانَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ، بَلى وَ رُسُلُنا لَدَیْهِمْ یَکْتُبُونَ'، یعنى: 'کارى را بین خود محکم کرده اند در حالى که ما هم کارها را محکم مى کنیم. یا گمان کرده اند ما کارهاى پنهانى و سخنان سرى آنان را نمى شنویم؟ بلى فرستادگان ما نزد آنانند و مى نویسند'.

"سوره ى زخرف: آیه ى 80 -79".

بحارالانوار: ج 37 ص129. عوالم العلوم: ج 3:15 ص 298.] ]

پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم مردم را از توقفگاه 'عقبه' گذراند و در منزل بعدى توقف نمود. سالم مولى ابى حذیفه در آنجا ابوبکر و عمر و ابوعبیده را در حال نجوى و گفتگوى خصوصى دید. او نزد آنان رفت و گفت: آیا رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم دستور نداده که بیش از دو نفر با هم خصوصى صحبت نکنند؟ بخدا قسم باید مرا به آنچه صحبت مى کردید خبر دهید، وگرنه نزد پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم مى روم و این کار شما را به او خبر مى دهم.

ابوبکر گفت: اى سالم، عهد و پیمان خدایى مى بندى که اگر به تو خبر دهیم درباره ى چه این جا جمع شده ایم، اگر دوست داشتى با ما باشى و اگر دوست نداشتى لب فرو بندى و آن را کتمان کنى؟ سالم- که با على بن ابى طالب علیه السلام بغض و عداوت شدیدى داشت و آنان این جهت او را مى دانستند- پیمان بست تا با آنان باشد.

آنها به سالم گفتند:ما جمع شده ایم تا پیمان ببندیم و هم قسم شویم که از محمد درباره ى صاحب اختیارى على اطاعت نکنیم! سالم پرسید: شما را بخدا آیا به راستى درباره ى این مطلب گفتگو مى کردید؟

آنها جواب دادند:بلى، بخدا قسم گفتگوى ما در همین مسئله بود و در غیر این نبود. سالم گفت: بخدا قسم من اولین کسى هستم که در این مطلب با شما هم پیمان مى شوم و با شما مخالفت نخواهم کرد! بخدا قسم آفتاب طلوع نمى کند بر اهل بیتى که نزد من از بنى هاشم مبغوض تر باشد و در بنى هاشم کسى نزد من مبغوض تر و بدتر از على بن ابى طالب نیست! در این مورد هر چه به نظرتان مى آید انجام دهید و مرا هم در زمره ى خود به حساب آورید.

آن چهار نفر همان ساعت بر ضد خلافت امیرالمؤمنین علیه السلام پیمان بستند و متفرق شدند. هنگامى که پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم قصد حرکت داشت نزد حضرت آمدند و پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم به آنها فرمود: درباره ى چه مسئله اى امروز خصوصى صحبت مى کردید در حالیکه شما را از نجوى و گفتگوى خصوصى منع کرده بودم؟

آنها جواب دادند: یا رسول الله، ما فقط هم اکنون یکدیگر را ملاقات کرده ایم! پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم با ناراحتى به آنها نگاه کرد و فرمود: شما داناترید یا خداوند؟'وَ مَنْ اَظْلَمُ مِمَّنْ کَتَمَ شَهادًَْ عِنْدَهُ مِنَ اللهِ وَ مَا اللهُ بِغافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ'، [ سوره ى بقره: آیه ى 140. ] 'و کیست ظالم تر از کسى که شهادتى را نزد خدا کتمان مى کند، و خداوند از آنچه انجام مى دهید غافل نیست'.